LILO

 Diskin basina (genellikle MBR - master boot record) yerleserek bilgisayarin düzgün bir sekilde Linux veya baska bir isletim sistemi ile açilmasini saglayan program. Uzun açilimi ile LInux LOader. LILO ayni zamanda bilgisayarin Windows ve Linux ile birlikte dönüsümlü olarak açilabilmesini saglayan bir mekanizma da içerir. Bu sayede istediginiz zaman bilgisayar açilirken çalisan LILO sayesinde istediginiz isletim sistemini açabilirsiniz. LILO tüm dagitimlarla birlikte gelir ve otomatik olarak kurulur.

LINUX

Linux , serbestçe dagitilabilen, çok görevli, çok kullanicili UNIX isletim sistemi, türevidir. Linux, Internet üzerinde ilgili ve merakli birçok kisi tarafindan ortak olarak gelistirilmekte olan ve basta IBM-PC uyumlu kisisel bilgisayarlar olmak üzere birçok platformda çalisabilen ve herhangi bir maliyeti olmayan bir isletim sistemidir.

 UNIX  70' li yillarin ortalarinda büyük bilgisayarlar üzerinde çok kullanicili bir isletim sistemi olarak gelistirilmistir. Zaman içerisinde yayilmis ve birçok türevi ortaya çikmistir. UNIX ismi UNIX Research Laboratories INC sirketinin tescilli markasi oldugundan dolayi birçok sirket, ayni temele dayanan isletim sistemleri için degisik isimler kullana gelmislerdir.

 Örnek olarak;

• Hewlett-Packard; HP-UX
• IBM; AIX
• Sun Microsystems; SunOS gibi.

  Bugün kisisel bilgisayarlardan süper bilgisayarlara kadar birçok bilgisayar için yazilmis bulunan UNIX türevleri mevcuttur. Ne var ki, bu türevlerin çogu gelisimi belirli bir noktada durmus ve yüksek fiyatla satilan ticari yazilimlardir.

 Linux, temel olarak Finlandiya Üniversitesin' de ögrenci olan Linus Torvalds 'in ve internet üzerinde, merakli bir çok yazilimcinin katkilari ile gelistirilmistir. Linux, gelisimi açik bir sekilde yapilmaktadir. Bunun anlami, isletim sisteminin her asamasi açik olarak Internet üzerinde yayinlanmakta, dünyanin dört bir yaninda kullanicilar tarafindan test edilmekte, hatalari ve eksiklikleri tespit edilerek düzeltilmekte ve gelistirilmektedir. Zaman zaman bu deneme asamalari belirli bir noktada durdurulur ve güvenilir bir isletim sistemi sunulup, gelistirme için ayri bir seriye devam edilir. Gelistirmede yer alan bu açiklik Linux' un en büyük avantajlarindan biridir. Gelisimi evrimseldir, hatalar aninda kullanicilar tarafindan tespit edilip rapor edilmekte ve birçok kisinin katkisiyla düzeltilmektedir. Bazi isletim sistemi sürümleri, saatler içerisinde güncellenebilmektedir.

  Linux, Andy Tannenbaum tarafindan gelistirilmis olan Minix  isletim sisteminden esinlenilmistir. Linus Torvalds, bos zamanlarinda Minix' ten daha iyi bir isletim sistemi yaratmak düsüncesiyle 1991 Agustos sonlarinda ilk çalisan Linux çekirdegini olusturdu. 5 Ekim 1991 tarihinde 0.02 sürümü Linux ilk defa tanitildi. Linus, comp.os.minix haber grubuna gönderdigi yazida yeni bir isletim sistemi gelistirmekte oldugunu ve ilgilenen herkesin yardimini bekledigini yazmisti. Isletim sisteminin, çekirdegi için verilen numaralar kisa sürede bir standart kazandi. a.x.y seklinde belirtilen çekirdek  türevlerinde y bulunulan seviyeyi, x gelisim asamasini göstermektedir. Tek sayili x' ler gelistirme asamalarini çift sayili x' ler ise güvenilir Linux çekirdeklerini göstermektedirler. a ise degisik Linux sürümlerini belirtir. Bu yazinin hazirlandigi Ocak 1998 içerisinde en son güvenilir (kararli) Linux çekirdegi 2.0.33, en son gelisim asamasindaki çekirdek ise 2.1.79'dur.

 Linux, gerçekten son yillarda hizli bir gelisme göstermis, çesitli ülkelerden birçok kullaniciya erismis ve yazilim destegi günden güne artmistir. Degisik kuruluslar Linux sistemi ve uygulama yazilimlarini bir araya getirerek dagitimlar olusturmuslar ve kullanimini yayginlastirmislardir.

 a) Avantajlari

 UNIX, isletim sistemine sahip bir bilgisayar kullanmak istiyorsaniz ve bu isletim sisteminde platforma bagimli bir yazilim kullanmiyorsaniz, Linux ideal bir çözümdür. Linux ücretsizdir. Sadece isletim sisteminin maliyeti açisindan degil, verdigi performans için ihtiyaç duydugu donanim açisindan da çok ucuzdur. Üstüne üstlük çok kullanilan ve bol yedek parçasi bulunan bir platform altinda çalistigi için belirli bir Linux sisteminin performansini artirmak için yapilmasi gereken yatirim, baska bir UNIX is istasyonunu ayni oranda gelistirmek için gereken yatirima göre çok düsüktür. Fakat sirketler bazinda Linux' un bedava bir isletim sistemi olmasi genelde göz ardi edilir.

 Bir Linux makine, bu sayede sadece isletim sistemi açisindan degil donanim olarak da ucuza gelmektedir. Linux, hizla gelistirilmektedir. Bu gelisimin en büyük yarari, eksikliklerin, kullanicilarin talepleri ve çabalari sonucunda hizla giderilmesidir. Linux diger tüm isletim sistemlerine göre belirli bir donanim için daha hizli destek verebilmektedir.

 Linux, çok degisik donanimlar ve servisler için özel olarak hazirlanir. Isletim sisteminin temelini olusturan çekirdek, kullanici tarafindan da derlenebildigi için, bu derleme sirasinda sadece kullanim amacina yönelik alt programlarla donatilir. Bu genel olarak daha sistemin performansini artirmaktadir. (Yani, SCSI donaniminiz yoksa çekirdeginizde SCSI ile ilgili alt programlara yer vermezsiniz)

  b) Dezavantajlari

 Linux' un serbestçe dagitiliyor olmasi bir çok kisinin, bu isletim sistemine güvenmemesine yol açmistir. Ciddi bir sey olsa, “bedava olmazdi!” kanisi oldukça yaygindir.

 Linux' un sürekli gelisiyor olmasi en büyük dezavantajlarindan biridir. Henüz tüm ihtiyaçlara cevap vermemesi (hala Windows 95/98/ME programlarinin bazilarini çalistiramiyor), gelisimin bazi asamalarinda top yekin degisiklikler yapilmasi, gelisimi takip etmek için bazen sürekli yenileme yapilmasi, birçok kullanicinin bu isletim sistemine güvenmemesine yol açmistir.

 Linux, herhangi bir ticari destek altinda gelismemektedir. Bunun en büyük yarari isletim sisteminin, ticari kaygilar tasimamasidir. Ancak bunun yani sira diger isletim sistemlerinde olan teknik destek, dagitim ve dokümantasyon alanlarinda eksikleri vardir. Özellikle teknik destek eksikligi, anahtar teslim çözümlere alismis kullanicilarin çoklugu Linux kullanicilarinin sayisini sinirlayan temel faktörler olmuslardir.

 Bu konudaki eksikligi gidermek için, çesitli gönüllü kuruluslar, kullanici gruplari olusmustur. Zamanla Linux, teknik destegi ticari bir konu olarak ortaya çikmistir. Su anda tüm Dünya' da Linux çözümleri konusunda teknik destek veren, danismanlar bulunmaktadir.

 Linux isletim sistemini gelistirenlerin, ticari kaygilar gütmemeleri bazi ticari yazilimlarin, Linux üzerinde gelismemesine sebep olmustur. Linux üzerinde, belirli konularda diger isletim sistemlerinden asagi kalmayan yazilimlar bulunmasina ragmen (mesela, Star Office) , belirli bazi konularda çok zayif kalmistir (mesela oyunlar).

 Linux, üzerinde yer alan çözümlerin hepsi, basit kullanicilarin rahatça kullanabilecegi düzeyde degildir. Bazi çözümler, kullanicilarin belirli bir yazilim ve isletim sistemi bilgisine sahip olmalarini gerektirmektedir.

 Sonuç olarak, diger isletim sistemleri ile yapamadigimiz birçok uygulamayi, Linux sayesinde gerçeklestirebilirsiniz ve belirli bir donanim ile gösterdigi performansin bir çok isletim sisteminin üzerinde oldugunu söyleyebiliriz. Ne var ki, her uygulama için Linux' un ideal bir çözüm olarak ortaya çikmadiginin bilincinde olmak gerekir. Ama ilerleyen senelerde üzerinde gelistirilen uygulama yazilimlari daha çok kisiyi baska isletim sistemleri kullanmaktan vazgeçirecektir.

 c) Yazilim Özellikleri

 Bir isletim sistemi, ne kadar mükemmel olursa olsun, uygulama yazilimlarinin çoklugu ve kalitesi ile varolabilir. Herhangi bir Linux dagitimi içerisinde, degisik amaçlara hizmet eden birçok yazilim bulunmaktadir. Ancak her geçen gün bu dagitimlar da yer almayan yeni yeni yazilimlar çikmaktadir.

 Linux' a özel veya Linux üzerinde gelistirilen yazilimlarin bazilarini internet sitelerinden bulmak mümkündür. Birkaçi elektronik devre tasarim yazilimlari, oyun programlari gibi birçok degisik yazilim bulunmaktadir. Programcilik ile ugrasan kimseler için de bir sürü imkan saglayan Linux üzerinde C, C++, Fortran, Java, Pascal, Ada, Perl, Tcl/Tk, ve diger derleyicileri, bunlarin disinda editörler, hata ayiklayicilari bulunmaktadir.

 Linux' un bu denli sevilmesi ve yayginlasmasi çesitli sirketlerin (Macintosh, Sun, IBM gibi) Linux üzerinde çalisan ticari yazilimlar gelistirmesine yol açmistir.

 Linux' un hem konsolda (text) hem de grafik arabirimi olan X-window' da Türkçe destegi vardir. Söz konusu destegin daha da yayginlastirilmasi ve genellestirilmesi için çalismalar devam etmektedir. Türkiye Linux Kullanicilari Grubu tarafindan yürütülen, Türkçe Linux Dagitimi Projesi - TüLiDaP dahilinde TURKUAZ ortaya çikti. Turkuaz, LINUX isletim sistemi üzerinde gelistirilen programlarin tüm Türkçe destegini bir araya getirmeyi ve bir dagitim halinde sunmayi amaçlamaktadir.

 Diger isletim sistemlerine belirgin avantajlari vardir. Son örnek olarak Aralik 1997' de Pentium tabanli islemcilerde, islemciye bir makine dilinde bir dizi komut gönderildiginde makinenin çöktügü açiga çikti. Bu hatanin yamasi Linux isletim sistemleri için 1 hafta gibi kisa bir sürede yazildi. Fakat, diger isletim sistemleri için yamalar hala yapilmis degil.

 Linux, dizayn asamasindan bu yana hep birden çok kullaniciyi desteklemek amaciyla yazilmis ve buna göre programlanmistir ve birden çok görevin, ayni anda yapilmasina olanak veren bir isletim sistemdir.

d) Shell Kavrami

 Shell (kabuk), bilgisayar ile kullanici arasinda baglantiyi saglayan ve Unix' in bir parçasi olan bir kavramdir. Girilen komutlari bilgisayara iletir ve sonuçlari kullaniciya iletir. (DOS isletim sistemindeki Command.com gibi düsünülebilir)

  e) Sistem Gereksinimi

Linux Isletim Sistemi, 8 MB gerçek bellek, 16 MB' i swap olmak üzere, toplam 24 MB' lik hafiza alaninda rahatlikla gerçeklestirir. (Hatta bu bellegin, yarisin da bile çalisabilir)

  f) Linux Çekirdegi (Kernel)

 Çekirdek, kisaca Linux isletim sisteminde tüm hayati islemlerden sorumlu olan yönetim kademesidir. (DOS' taki Command.com gibi düsünülebilir.

 Linux' un çekirdegi bir bakima sistemin beyni sayilir. Dünya üzerindeki dagitimlarin hepsi (Mandrake, Red Hat, Caldera gibi) ayni çekirdegi kullanir, tek degisen sey dosya ve dizin yapisi, dagitima giren belgeler, paketler vs' dir.

 Çekirdek, sistemin düzgün çalismasindan, bilgisayar kaynaklarinin düzenlenmesinden, kullanicilarinin görevlerinin sirayla yapilmasindan, bellek denetiminden, yan birimlerin (CD-ROM, teyp, disket sürücü vb) çalismasindan ve benzeri islemlerden sorumludur.

  Aslinda Linux, pek çok kullanicinin kafasina masaüstüyle, uygulama yazilimlariyla, sunucu programlariyla komple bir isletim sistemi olarak girmis durumda. Ancak durum bundan biraz farkli. Linux, sistemin yönetimini ele alan çekirdegin (kernel) adina veriliyor. Derlenmis hali yaklasik 500Kb tutan çekirdek, kaynak kodlariyla sikistirilmis halde 20Mb'dan fazla yer kapliyor. Bu kadar alanda tüm donanim sürücüleri de bulunuyor.

  g) Root

Sistemdeki en yetkili kullanici, bir baska deyisle sistemin imparatoru. Linux isletim sistemini yönetmek için root kullanicisi parolasina gerek vardir. Genellikle ag servisleri, sistem servisleri, kullanici açma ve kapama, yedekleme yapma için tüm islemler root kullanicisinin görevidir ve sistemin tüm sorumlulugu da bu kullanicidadir.

h) GNU

  Linux projesinin, bugünkü basarisinin en büyük nedenlerinden birisi Özgür Yazilim Vakfi (Free Software Foundation - FSF) tarafindan hamiligi yapilan GNU projesidir. GNU projesi kapsaminda yüksek kalitede bir çok gelistirme ve uygulama yazilimi açik kaynak kodu ile birlikte özgürce dagitilmaktadir. Bu baglamda, Linux isletim sisteminin, yalnizca çekirdegini olusturmaktadir. Sistemin tüm diger bilesenleri, GNU vb. kaynaklardan saglanan özgür yazilim ürünlerinden olusmaktadir.

 Linux, çekirdegi (kernel) Linux B. Torvalds tarafindan GPL (General Public License) altinda tescillenmistir. Her isteyen kendi kopyasini yapabilir, satabilir, baskalarina dagitabilir.

  i) Linux Çesitleri: Slackware, Red-Hat, Debian , Caldera, InfoMagic , SuSe , Mandrake  Turkuaz  

  j) KDE ve GNOME

 Her ikiside pencere yöneticisidir, seçim yapma olanaginiz da var, Switchdesk komutu size bu konuda yardimci oluyor.  

Temel Linux Komutlar

  Daha önce, UNIX tabanli bir isletim sisteminde çalisanlar için Linux, ögrenilmesi çok kolay bir sistem olacaktir. Standart bir UNIX sisteminde yer alan hemen hemen tüm komutlar, Linux' a tasinmistir. Onlarca çesit kabugun yani sira, programcinin isini kolaylastiran diller ve temel her türlü komut (, ls, less, finger), Linux' ta vardir.

 Ag ve Internet uygulamalari için elm ve pine (Pine Is Not Elm) yaninda metin editörleri olarak vi, vim (vi' in daha gelismis sürümü), pico ve joe sayilabilir. Editörlerden, Emacs da Linux altinda denemeye deger programlardandir. Kelime islem programlarindan troff, groff (GNU troff) ve daha modern metin isleme yazilimlarindan TeX ve LaTeX sayilabilir. Ayrica Windows ara yüzü olan Linux sürümlerinde Star Office kullanma sansida vardir.

 Bazi program isimlerinin (GNU-tar, GNU-bash gibi) basinda görebileceginiz GNU (Gnu is Not UNIX!), Linux için de yazilim ve programlar üreten bir kurulustur. GNU, lisansini ve yazarini korumak kosuluyla programlari kaynak koduyla birlikte Linux kullanicilarina dagitir. Örnek olarak tcsh ve GNU bash, Linux altinda en çok ragbet edilen iki kabuk ismidir. Diger kabuklar arasinda zsh, ash, ksh ve csh sayilabilir.

  Login : Linux server' a baglanmak için, (önceden kayitli isek) kullanici adimizi girdigimiz ve arkasindan sifremizi girdigimiz bir komuttur. (Windows 95/98/ME' ye girerken karsimiza çikan sifre ekrani gibi düsüne biliriz ama burada sifreyi girmek zorundayiz, yoksa baglanmamiza izin vermez)

 Örnek : bilmuh login:koseoglu <Enter>

           Password:*****

  Passwd : Sifre degistirmek için kullanilir.

 Örnek : passwd <Enter>

           Changing password for koseoglu

           Old password:*****

           New password:******

           Retype new password:******

  Logout : Linux Sisteminden çikmak için kullanilir.

 Örnek : logout <Enter>

  Finger : Kullanicilar hakkinda bilgi verir. Parametresiz kullanildigi zaman sistemdeki tüm kullanicilar hakkinda bilgi verir. Açilis klasörü (directory) ve kullanilan shell (kabuk) ismi, login name, gerçek isim, terminal, bos durma zamani (idle time), sisteme giris (login) zamani, biliniyorsa ofis bilgisi verilir (buna, kisa (short) form denir). Isim (name) parametsesi kullanildiginda, verilen isim hakkinda yukaridaki bilgileri verir.

 Örnek : finger koseoglu <Enter>

  Ls : Linux Sistemde bulundugumuz dizinde bulunan dosyalari listeler (DOS' taki DIR komutu gibi)

 Örnek : ls <Enter>

 Clear: Linux Isletim Sisteminde ekran görüntüsünü temizler.

 Örnek : Clear <Enter>